Voorwoord Trends in Veiligheid 2023

In een wereld die sterk afhankelijk is van technologie, is veiligheid cruciaal. Technologie biedt meer veiligheid, maar zorgt evengoed voor meer dreiging. Zo heeft het veiligheidsdomein een transformatie ondergaan met de opkomst van datagedreven werken en toepassingen zoals kunstmatige intelligentie (AI). Organisaties in het veiligheidsdomein profiteren volop van geavanceerde analytische mogelijkheden om bedreigingen te identificeren en te mitigeren. Maar (cyber)criminelen zitten ook niet stil. Zij gebruiken AI en geavanceerde datatechnieken om hun criminele praktijken te verfijnen.

Terwijl de organisaties in het veiligheidsdomein streven naar het creëren van een intelligente en datagedreven aanpak van criminaliteit, moeten ze ook rekening houden met de ethische en privacy-implicaties van het gebruik van toepassingen als AI om het vertrouwen van de samenleving niet te verliezen. Vertrouwen is de basis van de legitimiteit van de organisaties in het veiligheidsdomein. In deze context is het versterken van de eigen weerbaarheid met cybersecurity van cruciaal belang.

Trends in Veiligheid 2023-2024 beschrijft de wisselwerking tussen het veiligheidsdomein, datagedreven werken, AI en de cruciale weerbaarheid op het gebied van cybersecurity. In verschillende artikelen van onze experts worden de voordelen van het gebruik van data en AI in het veiligheidsdomein belicht, evenals de complexiteit van het beheersen van risico’s en uitdagingen om dit op een ethische, legitieme en veilige manier te doen. Dit jaar hebben we ook bestuurders uit het veiligheidsdomein zelf geïnterviewd. Zo betogen Capgemini-experts Luuk Tubbing, Siebe Vaartjes en Marten Porte dat het ten dele terecht is dat het vertrouwen in AI onder druk staat en dat de publieke veiligheidssector aan zet is om dit vertrouwen te herstellen. Zij beschrijven de komst van meerdere juridische en ethische kaders en raamwerken. Door deze naast elkaar te leggen tonen zij aan dat op hoofdlijnen consensus bestaat over waar AI aan moet voldoen, zodat het op grotere schaal succesvol en verantwoord inzetbaar is.

Echter, een rapport als het onze is enkel boeiend als het ook wat andere kritische geluiden laat horen. ‘Innovatie Activist’ Henk Vermeulen geeft een mooie bijsluiter bij het gebruik van AI in sociale chatbots. Sociale chatbots belichamen de opkomst van digitale interactie. Dit biedt vele positieve mogelijkheden als educatieve tools en emotionele steun, maar kunnen ook verslaving en ideologische echokamers versterken. Ook stellen ze kwaadwillenden in staat tot manipulatie en phishing. Repressieve regelgeving biedt weinig weerstand tegen deze complexe uitdagingen. Het vraagt een weerbare samenleving en het behoud van menselijke interactie en inclusiviteit als tegenwicht tegen de potentieel negatieve gevolgen van overmatige digitale afhankelijkheid. Het veiligheidsdomein kan de sociale interacties bekrachtigen, naast het beschermen van diegene die bescherming nodig hebben en het begrenzen van diegene die te ver gaan.

AI heeft een hele dominante plek in de technologische ontwikkelingen die het veiligheidsdomein beïnvloeden; het is echter niet de enige factor van betekenis. Zo schrijven Anne-Sophie Fritschij en Vien Germawi van Capgemini in samenwerking met Giny Verschoor van de Politieacademie over de kansen en bedreigingen van immersieve technologieën. Zij kijken hierbij naar de kansen die Virtual Reality (VR) biedt voor het veiligheidsdomein, zoals de toepassing van de VRange door de Politieacademie.

Veel artikelen in dit rapport gaan ook over de reactie van het veiligheidsdomein op de negatieve aspecten van de technologische  trends, om de weerbaarheid van onze samenleving te versterken. Julian van Velzen en Gireesh Kumar Neelakantaiah schrijven over de aard van de dreiging die quantumcomputers met zich mee kunnen brengen en hoe overheden en andere instanties in landen de dreiging hebben erkend en zijn begonnen met het voorbereiden en reageren erop.

Wat vinden bestuurders uit het veiligheidsdomein?

In het 13e Trends in Veiligheid rapport delen bestuurders in het publieke veiligheidsdomein hun inzichten over digitale trends en uitdagingen. Ze hebben een duidelijke visie voor hun organisaties, maar staan voor de complexe taak om verouderde IT-systemen te moderniseren en tegelijkertijd de privacy en veiligheid van burgers te waarborgen.

De digitale transformatie is een voortdurend evoluerend proces, en bestuurders erkennen de groeiende verwachtingen van de samenleving in het digitale tijdperk. Ze moeten zich bezighouden met diverse uitdagingen en kansen, waaronder samenwerking, gegevensuitwisseling en verantwoord gebruik van generatieve AI.

Generatieve AI wordt gezien als een krachtige technologie met potentieel voor verandering in banen en werkprocessen. Tegelijkertijd zijn er zorgen over misbruik door criminelen en de behoefte aan effectieve regelgeving. Quantum computing wordt ook gezien als een opkomende technologie met nieuwe uitdagingen voor beveiliging.

Cybersecurity staat hoog op de agenda, vooral na de pandemie, met de behoefte om thuiswerkplekken en gedistribueerd werken veilig te houden. Bewustwording en geavanceerde technologieën zijn essentieel om de steeds geavanceerdere aanvallen van kwaadwillende tegen te gaan.

Bestuurders benadrukken het belang van gegevensuitwisseling binnen de juiste kaders en het verminderen van de kloof tussen IT en de organisatie. Een federatief datastelsel en strategische innovatie spelen een cruciale rol in de toekomstige modernisering.

In conclusie, organisaties in het veiligheidsdomein staan voor grote vernieuwingen, met een focus op data, klantgerichte dienstverlening en ondersteuning van medewerkers door technologie. Het doel is om een modern digitaal landschap te creëren en Nederland veilig te houden, met duidelijke strategische richtlijnen en samenwerking tussen organisaties.

De volledig analyse is geschreven door Marcel Kordes en Miriam Staal-Cuppen en te lezen in hoofdstuk Digitale veiligheid: samen bouwen aan een weerbare samenleving.

Johan Klercq en Mara van Gulik laten zien hoe de aanpak van financiële criminaliteit in een tijd van cryptocurrency versterkt kan worden. Cryptovaluta’s worden niet beperkt tot landsgrenzen en dit brengt ook nieuwe uitdagingen met zich mee in internationale samenwerking en strengere geharmoniseerde samenwerking op EU-niveau. Datagedreven samenwerken op basis van vertrouwen wordt ook beschreven door collega’s Albert Holl en Waishali Latchmansing, waarbij zij inzoomen op het versterken van het volwassenheidsniveau van de dataprivacy van organisaties in het veiligheidsdomein.

De auteurs pleiten ervoor om actief te werken aan het verbeteren van hun dataverwerkingsactiviteiten, zodat deze compliant zijn. Europrivacy certificering kan bijdragen aan het versterken van het vertrouwen in datagedreven werken.

 Het rapport bevat ook dit jaar weer artikelen die gaan over trends in organisatorische uitdagingen en innovatie. Zo worden duurzaamheidsdoelstellingen steeds dominanter in de strategische doelstellingen van de organisaties in het veiligheidsdomein. Op dit vlak doet de politie een stap naar voren. Nadja Zeiske en Ingelou Sybrandij, Programmamamager Duurzaamheid politie, beschrijven de unieke en belangrijke rol van de politie in de aanpak van klimaatverandering en duurzaamheid. Door in te zetten op verduurzaming van de organisatie zelf en ook door het werk dat de politie verricht kan de politie bijdragen aan zowel klimaatmitigatie als ook -adaptatie. In het artikel van Niels van Stappershoef en Paul Depla, Burgemeester Breda, wordt de trend belicht dat steeds meer organisatie overstijgende samenwerking nodig is om de grote uitdagingen in de samenleving aan te kunnen pakken. De strijd tegen georganiseerde criminaliteit vraagt om een ecosysteem-aanpak en een adaptieve overheid in de wijze waarop de samenwerking wordt georganiseerd.

Een weerbare samenleving heeft weerbare veiligheidsorganisaties. De toename in hybride werken heeft ook nieuwe uitdagingen opgeleverd op cybersecurity vlak. Het artikel van Natasja Pieterman en Emmaly van Ettikhoven belicht de zoektocht van organisaties in het veiligheidsdomein, waar gewerkt wordt met kritieke data, naar de juiste balans tussen de voordelen van hybride werken en de extra veiligheidsmaatregelen die dit vraagt. Het bepalen van de benodigde security-vaardigheden blijft een uitdaging, zoals collega’s Jule Hinzbergen en Renato Kuiper beschrijven in hun artikel.

Een Security Operating Model wordt al gebruikt in de private sector om te bepalen welke security-vaardigheden een organisatie nodig heeft en hoe deze beheerd moeten worden. Dit model kan de organisaties in het veiligheidsdomein ook helpen om weerbaarder te zijn tegen cybersecurity-dreigingen. En hiermee zijn we weer terug bij het woord vertrouwen, de belangrijkste voorwaarde voor legitimiteit van veiligheidsorganisaties om bij te kunnen dragen aan het vergroten van weerbaarheid in onze samenleving. In een tijdperk waarin innovatie hand in hand gaat met toenemende dreigingen, biedt de convergentie van datagedreven werken, AI, innovatie en organisatorische adaptiviteit een unieke kans om niet alleen reactief, maar ook proactief de (digitale) weerbaarheid te versterken. Door deze uitdagingen aan te gaan en deze kansen te benutten, kunnen we een veiligere (digitale) toekomst bouwen voor zowel individuen als orgnisaties.